Anne-Mai van Hoek is werkzaam in het Jenaplanonderwijs, in de bovenbouw (groep 6-7-8) van Openbare Basisschool “De Mheen”. Daarnaast is ze ambassadeur van Junioruniversiteit. In deze blog vertelt ze hoe ze op haar school aan de slag gaat met het buitenonderwijs.
Steeds meer leerkrachten ontdekken de kracht van buitenonderwijs. Niet alleen omdat het gezond is om buiten te zijn, maar ook omdat leren in de natuur betekenisvoller en actiever wordt. Zeker in de bovenbouw kunnen kinderen veel leren van en met de natuur en het mooie is: taal en rekenen kun je gewoon meenemen naar buiten! Maar hoe pak je dat nu aan in een drukke bovenbouwgroep?
Buitenonderwijs: het echte leren
Buiten leren is geen ‘pauze’ van het echte werk – het is het echte werk. Door taal- en rekenlessen naar buiten te brengen, geef je kinderen de kans om op een andere manier te leren: met hun hoofd, hart én handen. Buitenlessen spreken verschillende leerstijlen aan, zorgen voor meer beweging en geven energie. Bovendien bevorderen ze de samenwerking, het zelfvertrouwen en het probleemoplossend denken.
En het hoeft allemaal niet groots en ingewikkeld te zijn. Vaak is een stoep, een grasveld, een stukje bos of zelfs een parkeerplaats al genoeg om een betekenisvolle buitenles te geven. Begin klein, sluit aan bij wat je binnen doet, en bouw het rustig uit. Je zult merken dat kinderen enthousiast worden en jij waarschijnlijk ook. In deze blog geef ik je verschillende, praktische tips die je morgen al kunt inzetten.
Natuurlijk rekenonderwijs
Rekenonderwijs hoeft echt niet altijd plaats te vinden aan een tafel met een werkboek. Buiten ligt een wereld vol wiskundige mogelijkheden. Door de natuur en de buitenruimte in te zetten als leslokaal, geef je een rekenles op een manier die concreet, actief en betekenisvol is voor kinderen. Laat ze bijvoorbeeld inschatten hoe hoog een boom is en vervolgens meten met grote stappen of een meetlint. Door deze activiteit ontdekken ze het verschil tussen schatten en meten en leren ze kritisch nadenken over wat een redelijke schatting is. Andere meetactiviteiten kunnen zijn:
– Hoeveel zand past er in een kruiwagen?
– Hoeveel liter water gaat er in een emmer?
– Wat is de oppervlakte van de zandbak?
– Wat is de omtrek van de moestuin?
– Bouw samen met de klas een ‘vierkante meter’ van touw en ontdek hoeveel verschillende manieren er zijn om die ruimte te vullen.
Je kunt ook met natuurlijk materiaal aan de slag. Laat kinderen eikels, dennenappels of steentjes verzamelen en reken ermee. Hoeveel past er gemiddeld in één hand? Wat gebeurt er als je dat vermenigvuldigt met het aantal kinderen? Hoeveel kan de hele klas vasthouden? Je kunt ze ook laten sorteren, schatten, tellen en gemiddelden berekenen. Deze vormen van rekenonderwijs sluiten aan bij echte ervaringen en nodigen uit tot logisch denken en samenwerken.
Neem woorden mee naar buiten
Woordenschatonderwijs komt tot leven als kinderen woorden leren die ze ook daadwerkelijk kunnen koppelen aan een ervaring. Denk aan woorden als “knoppen”, “dauw”, “mos”, “sliert” of “fladderen”. Woorden die in de natuur zichtbaar en voelbaar zijn. Hieronder geef ik een aantal suggesties om het woordenschat onderwijs mee te nemen naar buiten:
– Laat kinderen instructies schrijven voor een huttenbouwopdracht. Ze leren daarmee instructies formuleren en gebruik maken van een stappenplan.
– Kook samen iets eenvoudigs met kruiden of planten uit de omgeving, zoals brandnetelsoep of vlierbloesemsiroop. Laat kinderen hun eigen recept schrijven en illustreren.
– Laat kinderen hun ogen sluiten en luisteren naar de geluiden om hen heen. Wat horen ze? Wat ruiken ze? Wat voelen ze onder hun voeten? Deze zintuiglijke ervaringen kunnen een mooie aanleiding zijn voor een vrij gedicht of elfje.
– Maak een buitenwoordenboek. Laat kinderen tijdens een wandeling foto’s maken of tekeningen van kriebelbeestjes, planten of voorwerpen. Daarna schrijven ze bij elk plaatje een omschrijving, het bijpassende woord en misschien zelfs een weetje of synoniem.
Een voorbeeld uit de praktijk
Binnen het project natuur en planten zijn wij op bezoek geweest bij de kinderboerderij bij ons in de buurt. We hebben het over de moestuin en geneeskrachtige planten gehad. Wist je dat er veel planten en kruiden zijn die jou kunnen helpen en genezen? Zo’n ervaring doet meer dan alleen kennis vergroten: het vergroot betrokkenheid, eigenaarschap en verwondering. Kinderen leren zorg dragen voor hun omgeving én zien de directe gevolgen van hun inzet.
In de kruidentuin ontdekten de kinderen bijvoorbeeld geneeskrachtige planten zoals citroenmelisse, munt en kamille. Ze leerden welke delen van de plant je kunt gebruiken, hoe je er thee van maakt en dat sommige kruiden al eeuwenlang gebruikt worden als natuurlijke geneesmiddelen. Tegelijk leerden ze ook hoe een moestuin werkt: waarom de planten zon en water nodig hebben, hoe je zaait en oogst, en wat onkruid doet met je gewassen. Door het zelf te doen, ontstond er vanzelf een les over bodem, kringlopen, verantwoordelijkheid en geduld.
Het is geweldig om te zien dat mijn groep allerlei planten durft te proeven en dat ze de bijbehorende smaken ervaren. Nu weten ze ook wat de geneeskrachtige plant allemaal kan doen. Daarnaast moesten de kinderen zelf planten zoeken en hard werken: ze schepten en sjouwden met water uit de vijver. Het resultaat is een goed ingezaaide kruidentuin die tot de herfst zo blijft groeien. Het plan is om net voor de zomervakantie nog eens te gaan kijken hoe het met de planten is die wij hebben gezaaid en geplant.
Tips voor jouw buitenles:
- Voorbereiding = vrijheid: Ga op pad met een duidelijk plan maar laat ruimte voor wat de natuur op dat moment biedt.
- Gebruik wat er is: stenen, takken, bladeren, modder, alles kan lesmateriaal zijn.
- Werk in kleine groepen: geef elke groep een taak, bijvoorbeeld een meetopdracht, een schrijfopdracht of een natuurzoektocht.
- Reflecteer buiten én binnen: laat kinderen na afloop tekenen, schrijven of presenteren wat ze hebben geleerd of ontdekt.
Buitenonderwijs vraagt soms wat lef, flexibiliteit en een jas, maar levert betrokken kinderen en onvergetelijke lessen op. De natuur nodigt uit tot beweging, verwondering en verbinding, precies wat kinderen nu nodig hebben om tot leren te komen. Als je na het lezen van deze blog nog een vraag hebt, kun je deze altijd aan mij stellen. Je kunt mij vinden op Instagram als @juf_annemai.