Inspiratieblog: Bordwerk en aantekeningen – slow teaching in de 21e eeuw

Nadia Kuipers is leerkracht in groep 3 op OBS De Globe in Rotterdam. Ze is ambassadeur van Junioruniversiteit en wil je in deze blog laten zien hoe zij in haar lessen gebruik maakt van bordwerk en aantekeningen.

Vorig jaar las ik voor het eerst het boek ‘Bordwerk en aantekeningen’ (Marcel Schmeier, 2020). Het boek inspireerde mij om het digibord effectiever in te zetten en om het bord echt ondersteunend te laten zijn aan de les. Ook ben ik na het lezen van het boek meteen gaan experimenteren met verschillende vormen van aantekeningen maken. In het boek wordt eerst de geschiedenis van het bordwerk beschreven. Het schoolbord heeft na de uitvinding van de drukpers voor de grootste revolutie in het onderwijs gezorgd. Inmiddels zijn de meeste krijtborden vervangen voor digiborden. Volgens Marcel Schmeier is met de komst van het digibord de collectieve onderwijskennis over effectief bordwerk langzaam aan het verdwijnen.

Bordwerk

De vijf belangrijkste aspecten van effectief bordwerk die ik altijd in mijn achterhoofd heb wanneer ik mijn lessen voorbereid zijn:

1. Ondersteun je mondelinge instructie met beelden.
2. Breng ordening aan.
3. Laat bordwerk langzaam ontstaan.
4. Laat leerlingen bordwerk overnemen en aantekeningen maken.
5. Zorg voor herhaling.

In de eerste weken van groep 3 deed ik dat vooral op basis van afbeeldingen. Alle leerlingen kregen dan bijvoorbeeld een eigen set afbeeldingen, die tijdens de instructie op een bepaalde manier gesorteerd moest worden. Dit kunnen afbeeldingen zijn bij een boek dat je voorleest, of bijvoorbeeld afbeeldingen van de levenscyclus van een zonnebloem. Al snel liet ik de kinderen ook woorden bij de afbeeldingen schrijven.

Handschriftontwikkeling

In het begin van groep 3 is het wel even zoeken, omdat de kinderen nog niet alle letters kennen en de letters dus ook nog niet kunnen schrijven. Bij mij in de groep leren de kinderen het verbonden schrift. Tijdens de eerste periode van het jaar heb ik er tijdens het maken van aantekeningen voor gekozen om de kinderen blokletters te laten overnemen van het bord. Deze letters herkennen de kinderen beter en zijn meer geschikt om na te maken. In de loop van het jaar ben ik overgegaan op het verbonden schrift. Het eerste half jaar heb ik veel tijd besteed aan handschriftontwikkeling, zodat we echt aan de slag konden met het maken van aantekeningen. Het tweede half jaar zie ik het omgekeerde gebeuren, het maken van aantekeningen bevordert de handschriftontwikkeling.

Verschillende soorten aantekeningen

Het maken van aantekeningen is een vaardigheid die stap voor stap opgebouwd moet worden. Van afbeeldingen sorteren en een enkel woord schrijven in het begin van groep 3, zijn we nu aan het eind van het jaar aangekomen op het punt dat de kinderen een tekening en meerdere zinnen overnemen. Er zijn veel verschillende manieren om aantekeningen te maken.

De manieren die ik het vaakst gebruik in groep 3 zijn:

– Plaatjes om mee te leggen tijdens de instructie.
– Meedoen met materiaal, bijvoorbeeld geld tijdens een rekeninstructie, waarbij de kinderen de voorbeeldsommen ook overnemen op een aantekeningenblad.
– Een aantekeningenblad dat de structuur van de les volgt. Hier is een deel van de tekst en afbeeldingen al voorgedrukt, de kinderen vullen het blad dan aan met kernwoorden, pijlen, en dergelijke.
– Visuele aantekeningen. Afbeeldingen vormen hier de basis, de leerlingen nemen deze over van het bord en/of maken gebruik van voorgedrukte afbeeldingen voor hun eigen notities.

Zelf vind ik het heel leuk om de kinderen aantekeningen te laten maken tijdens zaakvakken, dit doe ik voornamelijk in de thema tijd. Maar ook tijdens lessen woordenschat, rekenen en taal laat ik de kinderen geregeld aantekeningen maken. Bij woordenschat maken de kinderen bijvoorbeeld zelf een woordweb of woordkast. Tijdens een reken- of taalinstructie is een voorgedrukt aantekeningenblad waarbij de kinderen de verschillende stappen van een nieuwe strategie of regel kunnen noteren handig. En visuele aantekeningen vind ik het meest geschikt voor de zaakvakken.

Voordelen van het maken van aantekeningen

Wat mij na een jaar is opgevallen, is dat het maken van aantekeningen de netheid, de zorgvuldigheid en de concentratie stimuleert. Het handschrift van de kinderen wordt steeds beter en ze doen echt hun best om net werk af te leveren. Het vele schrijven roept soms wat weerstand op, maar het uiteindelijke resultaat is iets om trots op te zijn. Wat ik zelf ook heel belangrijk vind is dat alle kinderen actief en betrokken zijn bij de les wanneer zij aantekeningen maken. Alle kinderen zijn aan het leren.

Dit jaar gingen de aantekeningen van de kinderen meestal meteen mee naar huis. Ik probeer de kinderen en ouders te stimuleren om thuis de aantekeningen te bekijken en er met elkaar over te praten. Doordat de aantekeningen visueel en gestructureerd zijn, kunnen de kinderen de lesstof thuis makkelijker reproduceren. De aantekeningen maken het mogelijk dat de ouders betrokken zijn bij hetgeen we op school doen. Wat ik nu wel jammer vind, is dat de ontwikkeling van de kinderen niet zichtbaar is. Voor komend jaar ben ik op zoek naar een manier om de aantekeningen te bundelen, zodat alles bij elkaar blijft en de ontwikkeling van de kinderen wel zichtbaar wordt. Maar wel op zo’n manier dat de ouders nog steeds kunnen zien wat de kinderen in die week geleerd hebben.

Meer zien van mij en mijn groep 3? Dat kan op Instagram via @kijkje.in.groep3.