Inspiratieblog: eigenaarschap bij kinderen door formatief handelen

Nadia Kuipers is leerkracht in groep 3 in Rotterdam en ambassadeur van Junioruniversiteit. In deze blog vertelt zij hoe zij formatief handelen in zet in groep 3.

Leren zichtbaar maken
Ik werk al een aantal jaren in groep 3 en elk jaar ervaar ik dat de overgang van groep 2 naar groep 3 groot is. Wij doen op school verschillende dingen om de kloof te verkleinen, maar hoe dan ook komt er enorm veel op de kinderen af de eerste maanden. Steeds was ik op zoek naar een manier om de kinderen eigenaar te maken van het leerproces en om het leren ook voor de kinderen zichtbaar te maken. Ik heb van alles gelezen over dit onderwerp, natuurlijk ook het omvangrijke boek Leren zichtbaar maken van John Hattie. Toch lukte het mij niet om de vertaling naar de praktijk van groep 3 te maken. Totdat ik formatief handelen ontdekte. Formatief handelen is voor mij dé manier om kinderen met betrokkenheid en plezier te laten leren.

Positief (leer)klimaat
Om formatief handelen tot een succes te maken is een positief klimaat in de groep heel belangrijk. De kinderen moeten zich veilig voelen bij jou en bij hun klasgenoten. Wanneer de kinderen weten wat zij aan elkaar hebben en goed met elkaar kunnen samenwerken heeft dit een positief effect op het leren. Bij mij in de groep besteed ik veel aandacht aan de groepsvorming. Elke dag zet ik verschillende werkvormen in waarbij de kinderen met elkaar moeten samenwerken en elkaar feedback moeten geven. Om het samenwerken extra te stimuleren wisselen de kinderen bij mij in de groep elke week van plek. In de eerste twee schoolweken zelfs elke dag. Misschien denk je nu: HELP! Maar echt, het werkt. De kinderen leren op deze manier om zich steeds weer tot een ander te verhouden. De ene week zit je naast iemand die heel druk is, dan weer naast iemand die goed kan rekenen of naast iemand die lezen lastig vindt. Ik praat hier ook over met de kinderen: welk gedrag moet jij deze week laten zien om jouw schoudermaatje te helpen? Naast de relatie tussen de kinderen draagt ook de taal die gebruikt wordt bij aan een positief (leer)klimaat. Ik stimuleer de groeimindset, door gebruik te maken van groeitaal. Leren is niet altijd makkelijk, dat hoeft ook niet. Door het gebruik van groeitaal verschuift de mindset van ik kan het niet naar ik kan het nog niet. Dit zorgt voor meer leerplezier bij alle kinderen.

Leerdoelen en succescriteria
Elk blok of kern deel ik van tevoren met de kinderen (en met hun ouders) wat de leerdoelen zijn. Ik maak de doelen zo concreet mogelijk, zodat de kinderen precies weten wat zij gaan leren en wat zij straks moeten kunnen. Tijdens de lessen kun je op deze manier heel inzichtelijk maken dat er daadwerkelijk wordt geleerd. Ik maak zoveel mogelijk gebruik van succescriteria. Stappenplannen die de kinderen kunnen volgen om het doel te behalen. Aan de hand van de succescriteria geef ik de kinderen procesgerichte feedback. De kinderen leren nauwkeurig te werken en fouten op te sporen in het eigen werk en in het werk van anderen. Dit oefen ik met de kinderen door klassikaal leerlingwerk te bespreken. Of door vooraf goede en foute voorbeelden te laten zien.

Start-assessment en exit-tickets
Met een exit-ticket check je achteraf of de kinderen het lesdoel hebben behaald. Bij formatief handelen wil je het leren zichtbaar maken en check je dus ook vooraf de kennis van de kinderen. Dit kan je doen door middel van een start-assessment of diagnostische toets. Wat je hierbij moet voorstellen is een korte opdracht, die de kinderen na de instructie zouden moeten kunnen maken, maar die je vooraf aanbiedt. Hierdoor kom je er ook snel achter welke kinderen het doel al beheersen en om die reden een andere aanpak nodig hebben. Ik doe dit niet elke les. Het moet natuurlijk wel haalbaar blijven. Het kan ook prima per dag, per week of per blok. Wat ik wel zoveel mogelijk probeer te doen is de kinderen zelf te laten evalueren op het leren. Dit doe ik wisselend voorafgaand, tijdens en na afloop van een les. De kinderen geven op een evaluatiebord aan of zij het lesdoel beheersen, bijna beheersen of nog niet beheersen. De zelfevaluatie geeft mij, naast mijn eigen observaties, belangrijke informatie. Ik pas mijn handelen hierop aan, bijvoorbeeld door extra instructie te geven, voor oefenwerk te zorgen of door gesprekjes te voeren met individuele kinderen die zich over- of onderschatten.

Lees- en luistertips voor wanneer je meer wil weten over formatief handelen:
• Marleen Lapidaire podcast
• LLEARN Podcast
• Leerdoelen & Succescriteria, Shirley Clarke
• Feedback om leren zichtbaar te maken, John Hattie en Shirley Clarke
• Formatief evalueren in de praktijk, Dylan Williams

Voor alles geldt dat het niet vanzelf gaat. Het vraagt tijd en oefening. Niet alles zal meteen lukken, maar dat is dus leren! Stuur gerust een bericht via mijn instagrampagina @kijkje.in.groep3 als je vragen hebt naar aanleiding van deze blog.