Inspiratieblog: Thematisch werken op een jenaplanschool

Anne-Mai van Hoek is werkzaam in het Jenaplanonderwijs, in de bovenbouw (groep 6-7-8) van Openbare Basisschool “De Mheen”. Daarnaast is ze ambassadeur van Junioruniversiteit. In deze blog vertelt ze hoe ze op haar school het thematisch werken in de bovenbouw vormgeven.

 Jenaplanonderwijs

Jenaplanonderwijs is een vorm van onderwijs die kinderen helpt zich te ontwikkelen op hun eigen manier en in hun eigen tempo. Kinderen zitten in gemengde groepen van verschillende leeftijden, zodat ze van elkaar kunnen leren en elkaar kunnen helpen. Het onderwijs bestaat uit vier belangrijke activiteiten: gesprekken, werken, spelen en vieren. In kringgesprekken leren kinderen luisteren en hun mening delen. Ze werken vaak aan thema’s, zodat verschillende vakken samenkomen en het leren leuker en duidelijker wordt. Spel is belangrijk om te leren samenwerken en creatief te denken. Er is ook veel aandacht voor sociale vaardigheden, zoals respect hebben voor anderen en omgaan met gevoelens. Leraren zijn begeleiders (stamgroepleiders) die kinderen helpen zelfstandig te worden en zelfvertrouwen te krijgen. Samen vieren ze successen, wat zorgt voor een fijne sfeer en sterk groepsgevoel. Zo leren kinderen niet alleen voor school, maar ook voor het leven.

Thematisch werken

Thematisch werken in de bovenbouw van een Jenaplanschool sluit goed aan bij de onderwijsprincipes van deze schoolvorm, die zich richt op de brede ontwikkeling van kinderen door middel van samen leren, leven, en werken. Hoe doen wij dat nou:

1. Thema’s die aan elkaar gekoppeld zijn
   Wij koppelen vaak de vakken zoals aardrijkskunde, geschiedenis, natuur en techniek aan elkaar in een thema. Met zowel praktische als theoretische opdrachten.We gebruiken actuele onderwerpen en gebeurtenissen, maar ook die uit het verleden. Zo worden de thema’s betekenisvol.

2. Vorm geven aan het thema
   We geven de kinderen de gelegenheid om het thema op verschillende manieren te verwerken, ze kunnen bijvoorbeeld een praktische uitwerking kiezen, bijvoorbeeld iets maken of koken of een presentatie maken van wat ze hebben geleerd. We laten ze grotendeels zelf kiezen waar binnen het thema hun interesse naar uit gaat. Dit bevordert hun zelfstandigheid en verantwoordelijkheid. Als we over de tweede wereldoorlog werken mogen ze bijvoorbeeld zelf kiezen of ze hiervan het verloop gaan onderzoeken of zich toespitsen op een bepaalde gebeurtenis.

3. Creativiteit
   We integreren kunst, muziek en drama binnen het thema. De kinderen leggen hun werk vast in een portfolio. Ze reflecteren over wat ze hebben geleerd en wij begeleiden ze hierbij. We doen dit om een kritisch denkvermogen te ontwikkelen.

4. Samenwerken
   We werken lekker veel samen, zodat de kinderen leren hun mening te uiten, rollen te verdelen en verantwoordelijkheid te nemen. We bespreken het verloop van een project en de stappen die we nog gaan nemen.

6. Gastlessen en excursies
   Tijdens een project zorgen proberen we altijd een excursie te plannen. Dat kan een museum zijn, het bos of het bedrijf van een ouder. Zo nu en dan komt er een expert op het gebied van het thema om een gastles te geven.
7. Technische hulpmiddelen
   Tijdens de projecten laten we de kinderen regelmatig zelf op zoek gaan naar informatie. We gebruiken hiervoor boeken, de krant of het internet. We gebruiken ook andere informatiebronnen, bijvoorbeeld tijdens een project over ruimte leren we de kinderen omgaan met een sterrenkijker.

De praktische kant van thematisch werken

In het Jenaplanonderwijs werken we met thema’s om leren leuk en betekenisvol te maken. Voor elk thema plannen we vooraf wat de kinderen moeten leren, zodat alle leerdoelen van het schooljaar aan bod komen. Dit verwerken we in een jaarplanning. Bij een bouwvergadering voorafgaand aan een nieuw thema bespreken we de leerdoelen, maken we een tijdlijn en bepalen we het eindproduct: wat moeten de kinderen laten zien of maken? Aan het begin van het thema delen we de leerdoelen met de kinderen. Samen brainstormen ze over wat ze willen leren en hoe ze dat gaan doen. In een kringgesprek maken we de plannen concreet. In plaats van toetsen kijken we aan het eind van een thema naar werkstukken, presentaties, gesprekken of observaties om de ontwikkeling van de kinderen te beoordelen. Voor de zaakvakken gebruiken we geen methodes; we koppelen deze vakken aan het thema.

Vaak werken we in de middagen aan het thema. In de ochtenden kunnen kinderen bijvoorbeeld een tekst schrijven of lezen die aansluit bij het thema. Binnen het thema maken ze opdrachten en teksten op hun eigen niveau. Soms werken ze in groepen, waarbij ze taken verdelen en elkaar helpen. Tijdens de middagen bespreken we samen hoe het gaat: wat werkt goed, wat kan beter en wat is de volgende stap? Ook is er tijd voor praktische activiteiten zoals handvaardigheid of koken die bij het thema passen. Zo krijgt ieder kind de juiste uitdaging en aandacht. Iedereen werkt aan hetzelfde thema, maar op een manier die bij hem of haar past. Binnen elke bouw werken de groepen naar hetzelfde eindproduct of dezelfde eindpresentatie toe, zodat we een gezamenlijke afsluiting hebben.

Hoe ziet een dag binnen het project er uit?

Projecten duren vaak vier tot zes weken in de bovenbouw. Zo hebben we voldoende tijd om ons in het thema te verdiepen en een goed eindproduct neerzetten. Ons huidige project koppelt de vakken geschiedenis en natuur en techniek aan elkaar. We zijn bezig met ‘wassenbeelden’ maken, a la Madame Tussauds, van bekende figuren uit het jaar 1800 tot en met 2000. Denk hierbij aan Madonna, Marco van Basten, Anne Frank en Einstein. Van deze persoon gaan de kinderen een biografie maken, een afdruk van gips en een korte presentatie. Dit alles vormt over een paar weken een museum door te school.

We zijn begonnen met personen bedenken die in de tijd van 1800 tot 2000 bekend waren. Daar hebben we een lijst van gemaakt en alle 120 kinderen in de bovenbouw een persoon laten kiezen. Zij zetten hun eigen naam naast die van een bekende, zo wisten we welke al was gekozen en hebben we geen dubbele namen. Daarna hebben we uitgelegd wat een biografie is en middels een stappenplan zijn kinderen deze gaan maken over hun bekende persoon. Als startopdracht maken ze een tijdlijn van het leven van de bekende persoon. De informatie die ze hierbij vinden gebruiken ze vervolgens om een biografie te schrijven. Deze verwerken we in een korte beeldpresentatie in het museum.

Natuurlijk hebben we de wassenbeelden ook echt gemaakt. Het werken met was is voor ons niet haalbaar, daarom zijn wij met gips gaan werken. De kinderen hebben een tutorial gezocht over hoe je dat doet. Een collega heeft hiervan een stappenplan gemaakt, natuurlijk is het mooi als de kinderen deze zelf zouden maken, maar vanwege de tijd hebben wij hier niet voor gekozen. Gewapend met een handdoek, een plastic bakje, gaasverband en een schaar, kwamen ze op school en hebben wij een hele middag maskers van hun eigen gezicht gemaakt Een heel precies en lekker wit werkje om te doen. Sommige vonden het spannend, omdat je mond ook gegipst wordt en je niks ziet. Als de maskers zijn uitgehard, gaan we de gezichten van de bekenden personen er op schilderen. In dat proces zitten we nu.

Kinderen krijgen door dit project een deel van onze geschiedenis mee doordat ze bekijken wat deze mensen voor de wereld hebben betekend. Ze dienen creatief te zijn en over oplossingen na te denken. Ze dienen gebruik te maken van de technologie en ICT, maar ook van andere bronnen om tot het eindproduct te komen. Dit project werken ze deels alleen, deels in groepen en deels groepsdoorbroken.

 Voordelen van thematisch werken in een bovenbouw

Ik merk dat thematisch werken zoveel voordelen biedt voor de kinderen én voor mij als leerkracht. Kinderen zien bijvoorbeeld de samenhang tussen vakken en onderwerpen, wat hun betrokkenheid en begrip vergroot. Als we intensief aan een thema werken, zie ik dat ze echt de kans krijgen om een onderwerp goed te doorgronden. Dit maakt hun leren niet alleen diepgaander, maar ook leuker en betekenisvoller. Wat ik ook waardeer, is hoe kinderen zelfstandigheid ontwikkelen. Door hen eigen keuzes te laten maken en verantwoordelijkheid te geven, groeien ze in autonomie. Ze mogen meedenken over wat ze willen leren binnen een thema en hoe ze dat willen aanpakken. Dit zorgt voor veel motivatie, omdat ze écht eigenaar worden van hun leerproces.

In de middagen werken we samen aan het thema, maar ieder op zijn of haar eigen niveau. Ik zie hoe kinderen in groepen samenwerken, taken verdelen en elkaar helpen. Dat versterkt niet alleen hun leerproces, maar ook hun sociale vaardigheden. Daarnaast is er ruimte voor praktische activiteiten zoals handvaardigheid of koken, wat zorgt voor extra afwisseling en plezier. Wat ik vooral fijn vind, is dat thematisch werken perfect aansluit bij de Jenaplan-filosofie. Het biedt ruimte voor creativiteit, samenwerking en persoonlijke ontwikkeling. Ik zie hoe elk kind groeit op zijn eigen manier, terwijl we toch samen werken aan een eindresultaat. Dat maakt het leren veelzijdig, boeiend en betekenisvol voor iedereen.